เล่าเรื่องอดีต: ร้อยปีกับสังคมที่เปลี่ยนไป

<img src="http://100yearsbuilding.museumsiam.org/uploads/Wiroj_053fcf036a.jpg" alt="Wiroj.jpg"> 		จากคำสัมภาษณ์คุณวิโรจน์ หาญวนิชย์ อายุ 76 ปี ทายาทรุ่นที่ 2 เจ้าของกิจการร้านขวัญนคร ตั้งอยู่ที่ถนนพาหุรัด เล่าย้อนอดีตถึงสภาพสังคม เศรษฐกิจ และบรรยากาศย่านธุรกิจการค้าในพื้นที่รอบเกาะรัตนโกสินทร์ที่มีความคึกคัก สามารถเลือกหาซื้อสินค้า ข้าวของเครื่องใช้ได้ง่ายสะดวกสบายจากห้างร้านรวงต่างๆ อย่างร้านขวัญนครที่เปิดกิจการในปีพ.ศ. 2475 วาระเดียวกันกับการเปิดใช้สะพานพุทธฯ และมีข้าราชการผู้ใหญ่คนหนึ่งช่วยคิดตั้งชื่อร้านให้ โดยดำเนินธุรกิจจำหน่ายสินค้าจำพวกผ้าไหม ผ้าแพร แป้ง เครื่องใช้ส่วนใหญ่สินค้ามาจากเมืองจีน และต่อมาก็ขยายกิจการเพิ่มสินค้าใหม่ที่ทันสมัย เช่น น้ำหอมน้ำปรุง น้ำมันใส่ผม เสื้อผ้าสำเร็จรูป และสินค้าฟุ่มเฟือยที่นำเข้าจากต่างประเทศเพื่อสนองตอบต่อความนิยมของลูกค้า 		บริเวณพาหุรัดและพื้นที่ใกล้เคียงมีธุรกิจหลากหลายเปิดให้บริการ อาทิ ห้างไนติงเกล ห้างสรรพสินค้าใหญ่ที่เป็นตึกหลายชั้นและจำหน่ายสินค้าทันสมัย มีโรงภาพยนตร์ถึง 2 แห่ง คือ “คิง” และ “ควีน” จัดฉายภาพยนตร์ใหม่ทั้งภาพยนตร์ไทยและต่างประเทศ ภัตตาคารอาหารจีนและร้านกาแฟ ภายหลังมีห้างสรรพสินค้าเซ็นทรัลมาเปิดขายสินค้าหรูหราและแปลกใหม่ทันสมัย กล่าวได้ว่าย่านนี้เป็นแหล่งช้อปปิ้งที่นิยมของเหล่าข้าราชการจากหน่วยงานต่างๆ ในละแวก และคราคร่ำไปด้วยผู้คนที่มาจับจ่ายใช้สอยกัน&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <img src="/uploads/Department_c3b56f64d6.jpg" alt="Department.jpg"> 		ต่อมาเมื่อมีการขยายตัวของเมืองกรุงเทพฯ ออกไปยังเขตพื้นที่อื่น รวมถึงหน่วยงานทั้งหมดของกระทรวงพาณิชย์ย้ายสำนักงานออกไปที่แห่งใหม่ ย่านนี้จึงเริ่มซบเซา วิถีเดิมก็เริ่มเปลี่ยนไป ร้านขวัญนครก็ต้องปรับตัวไปตามยุคสมัย ณ ปัจจุบัน หันมาขายสินค้าประเภทเครื่องหนังอย่างกระเป๋าและรองเท้ารูปแบบเรียบร้อย สำหรับลูกค้าที่กลุ่มข้าราชการใช้ไปทำงาน เน้นจุดขายที่สินค้ามีคุณภาพและรับประกันดูแลสินค้าหลังการขายตลอดอายุการใช้งานสินค้าฟรี

ลิขสิทธิ์ของมิวเซียมสยาม

large_Department.jpg

medium_Department.jpg

small_Department.jpg

thumbnail_Department.jpg

Department.jpg

ธุรกิจการค้ายุคใหม่หลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง

พาหุรัด ศูนย์การค้าขาย รวมความทันสมัยจากต่างประเทศ

ในรัชกาลที่ 6 ตัวเมืองกรุงเทพฯ ขยายตัวออกไปโดยรอบตามทิศทางที่กำหนดไว้แล้วตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 โดยเฉพาะการขยายตัวของย่านดุสิตทางทิศเหนือ ปทุมวัน คลองเตย และบางกะปิ ทางทิศตะวันออก ตลอดจนบางรักและบ้านทวาย ทางทิศใต้ พัฒนาการการคมนาคมทางบก ทั้งรถยนต์ รถราง และรถไฟ ส่งผลให้เกิดระบบโครงข่ายถนนใหม่ ๆ รอบนอกพระนคร การปรับปรุงถนนและสะพานภายในเขตเมืองเดิม รวมถึงพัฒนาการด้านสาธารณูปโภคและสาธารณูปการสมัยใหม่ก็มีบทบาทสำคัญในการเปลี่ยนโฉมหน้าเมือง ทั้งสถานีวิทยุโทรเลขศาลาแดง (พ.ศ. 2456) โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ (พ.ศ. 2457) ประปาสถาน สามเสน (พ.ศ. 2457) สถานีกรุงเทพฯ (พ.ศ. 2459) บริษัทไฟฟ้าสยาม วัดเลียบ (พ.ศ. 2459) และสะพานพระรามที่ 6 (เริ่มสร้าง พ.ศ. 2465) อาคารและสิ่งก่อสร้างเหล่านี้ใช้วัสดุและโครงสร้างสมัยใหม่ มีนวัตกรรมการก่อสร้างที่ทันสมัย เช่น โครงสร้างหลังคาคอนกรีตเสริมเหล็กแบนเพื่อป้องกันอัคคีภัย โครงถัก (truss) เหล็กพาดช่วงกว้าง มีเครื่องประดับตกแต่งทางสถาปัตยกรรมเท่าที่จำเป็น

สำหรับพื้นที่เขตเมืองเก่า โครงการปรับปรุงพื้นที่เมืองที่สำคัญโครงการหนึ่ง คือ โครงการจัตุรัสมหาวชิราวุธ (Maha Vajiravudh Square) ที่นายหลุยส์ โรแบร์ต เดอลามาโฮติเอร์ (Louis Robert de la Mahotière) นายช่างใหญ่ กรมศุขาภิบาล ได้ออกแบบเสนอต่อเจ้าพระยาเทเวศรวงศ์วิวัฒน์ (ม.ร.ว. หลาน กุญชร) อธิบดี และเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) เสนาบดีกระทรวงนครบาล ใน พ.ศ. 2454 เพื่อปรับปรุงพื้นที่เชิงสะพานเจริญรัช 31 อันเป็นจุดบรรจบของถนนมหาราช ถนนสนามไชย และถนนราชินี โดยนายเดอลามาโฮติเอร์กำหนดให้พื้นที่ระหว่างถนนมหาราชกับถนนสนามไชยเป็นที่ตั้งสถานีตำรวจนครบาลพระราชวังที่สร้างขึ้นใหม่ มีอาคารสถานีวางยาวรับมุมมองจากสะพานเจริญรัช และเสนอให้สร้างอาคารใหม่สำหรับโรงเรียนราชินีขึ้นมาทางด้านซ้ายของสถานีตำรวจ และอาคารสโมสรทหารม้ารักษาพระองค์ทางด้านขวาให้เกิดความสมดุลกัน เกิดเป็นจัตุรัสขนาดใหญ่ที่มีอาคารสาธารณะทั้ง 3 เป็นฉากหลัง มีน้ำพุเป็นที่วนรถยนต์ด้านหน้าอาคารแต่ละหลัง แม้ว่าโครงการดังกล่าวมิได้เกิดขึ้นจริงโดยสมบูรณ์ แต่การสร้างสถานีตำรวจนครบาลพระราชวังใน พ.ศ. 2458 โดยมีนายตามาญโญเป็นผู้ออกแบบก็สะท้อนให้เห็นถึงวิสัยทัศน์ของช่างฝรั่งในสมัยนั้นว่าพยายามให้สถาปัตยกรรมและพื้นที่เมืองทำงานร่วมกันอย่างไร <img src="/uploads/B01_9a5b45c521.jpg" alt="B01_พื้นที่เมืองด้านหน้าสถานีกรุงเทพฯ.jpg">อาคารสถานีกรุงเทพฯ ออกแบบโดยนายตามาญโญ ﻿ <img src="/uploads/B01_1d68320b43.jpg" alt="B01_แบบพิมพ์เขียวมหาวชิราวุธสแควร์.jpg">แบบพิมพ์เขียวมหาวชิราวุธสแควร์ เขียนแบบเมื่อวันที่ 17 พฤษภาคม พ.ศ.2454

Copyright of the National Archive, Thailand

large_urbanization_banner.jpg

medium_urbanization_banner.jpg

small_urbanization_banner.jpg

thumbnail_urbanization_banner.jpg

urbanization_banner.jpg

โปรเจค “มหาวชิราวุธสแควร์”: แนวคิดเรื่องพื้นที่เมืองและอาคารสาธารณะในสมัยรัชกาลที่ 6

โปรเจค “มหาวชิราวุธสแควร์”

ตลาดนัดสนามหลวงในปี พ.ศ.2523 และจำนวนรถเมล์ที่มีเส้นทางเดินรถผ่านสนามหลวง (ถ่ายภาพโดย เอนก นาวิกมูล)

ลิขสิทธิ์ภาพของ เอนก นาวิกมูล

61270.jpg

ย้อนอดีตกลับไปสมัยรัชกาลที่ 4 ยุคที่สยามประเทศริเริ่มการพัฒนาแบบแผนบ้านเมืองใหม่ให้มีความศิวิไลซ์ ด้วยการตัดพื้นที่ทำถนนเพื่อใช้สำหรับเป็นเส้นทางสัญจรสาธารณะ นอกจากเส้นทางน้ำที่มีคูคลองต่างๆอยู่ทั่วไปแล้ว อาทิ ถนนเจริญกรุง บำรุงเมือง และเฟื่องนคร และต่อเนื่องมาถึงสมัยรัชกาลที่ 5 ยุคที่มีการรื้อป้อมกำแพงเมืองเพื่อปรับเป็นพื้นผิวถนนเพิ่มขึ้นโดยรอบพระบรมมหาราชวัง ทำให้รูปแบบการเดินทางด้วยยานพาหนะต่างๆ ภายในเขตพระนคร มีความหลากหลายและพัฒนาเพิ่มขึ้นด้วยเทคโนโลยีตามยุคสมัยที่เปลี่ยนแปลงไป เช่น รถลาก รถม้า รถราง รถม้า รถไฟ รถยนต์ รถสามล้อ รถเมล์ เป็นต้น&nbsp; 	กระทั่งปี พ.ศ.2475 หลังการเปิดใช้สะพานพุทธในสมัยรัชกาลที่ 7 สะพานขนาดใหญ่ที่เชื่อมโยงให้การเดินทางจากฝั่งธนบุรีเข้าสู่พระนครได้รวดเร็ว มีการใช้รถยนต์เป็นยานพาหนะสูงขึ้นทำให้มีการสร้างถนนเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะธุรกิจรถเมล์ที่เป็นขนส่งมวลชนสู่เมืองพระนคร จนในปี พ.ศ. 2511 มีการยกเลิกการเดินรถรางถาวร แล้วมีผู้ใช้บริการรถเมล์เพิ่มจำนวนเป็นทวีคูณ มีเครือข่ายเส้นทางเดินรถเมล์กระจายตัวครอบคลุมพื้นที่กรุงเทพฯ ชั้นในและชานเมืองมากขึ้น&nbsp;

<img src="/uploads/B03_a6a5c92064.jpg" alt="ลิขสิทธิ์เฟซบุ๊คเพจ ภาพเก่าในอดีต">รถรางสายกำแพงเมือง หรือสายบางคอแหลมบนถนนจักรเพชรผ่านหน้าวัดเลียบและปากคลองตลาด

มีรถเมล์สายไหนบ้างที่เดินทางมายังกระทรวงพาณิชย์ได้ 	จากข้อมูลเส้นทางรถเมล์ในกรุงเทพเมื่อปี พ.ศ.2515 จากหนังสือ "เที่ยวรอบเมืองไทย" โดย พ.เทียนทองดี มีบริษัทที่เป็นผู้ประกอบการเดินรถเมล์สายต่างๆ มากกว่า 10 บริษัท (ช่วงก่อนยกเลิกสัมปทาน) และมีสายรถเมล์ที่มีเส้นทางเดินรถมาถึงท่าเตียน สะพานพุทธและบริเวณใกล้เคียง มากกว่า 20 เส้นทาง ทำให้เห็นภาพบรรยากาศการเดินทางโดยรอบพื้นที่พระบรมมหาราชวัง ท่าเตียน ปากคลองตลาด และสะพานพุทธ จึงมีความคึกคักมากทั้งจากบรรดาประชาชนทั่วไปผู้ที่มีติดต่อกับหน่วยราชการ ข้าราชการ และเหล่าพนักงานกระทรวงต่างๆ ในละแวกนี้ ซึ่งเป็นเขตพื้นที่ศูนย์รวมของกระทรวงและหน่วยงานราชการต่างๆ หากสังเกตจากจำนวนสายรถเมล์ที่มีเส้นทางเดินรถผ่านเข้ามายังตัวเมืองพระนครมักผ่านสะพานพุทธ และสนามหลวง ซึ่งเป็นพื้นที่จัดตลาดนัดกลางเมืองกรุงเทพฯ มาตั้งแต่ปีพ.ศ.2490 ทำให้จุดนี้เป็นจุดสำคัญของการเชื่อมต่อการเดินทาง จนสมัยก่อนนี้มีคำพูดติดปากกันว่า “ถ้าหลงทางกลับบ้านไม่ถูก ให้ไปเริ่มต้นที่สนามหลวง”&nbsp;

large_transportation_banner.jpg

medium_transportation_banner.jpg

small_transportation_banner.jpg

thumbnail_transportation_banner.jpg

transportation_banner.jpg

บริบทสังคมที่เปลี่ยนไป รูปแบบการเดินทางด้วยยานพาหนะต่างๆ ภายในเขตพระนคร มีความหลากหลายและพัฒนาเพิ่มขึ้นด้วยเทคโนโลยีตามยุคสมัยที่เปลี่ยนแปลงไป เช่น รถลาก รถม้า รถราง รถม้า รถไฟ รถยนต์ รถสามล้อ รถเมล์ เป็นต้น 

พาหุรัด ศูนย์การค้าขาย รวมความทันสมัยจากต่างประเทศ

โปรเจค “มหาวชิราวุธสแควร์”

รถเมล์ คมนาคมสาธารณะที่เชื่อมโยงผู้คนจากชานเมืองเข้าสู่พระนคร